تیروئید غدهای پروانهای شکل است که در قسمت جلوی گردن انسان قرار دارد. زمانی که تیروئید اندازه طبیعی خود را دارد نمیتوانید آن را احساس کنید. غده تیروئید به رنگ قرمز مایل به قهوه ای سرشار از رگهای خونی است که میتواند چندین هورمون ترشح کند. این هورمونها در مجموع هورمونهای تیروئیدی نامیده میشوند و در میان آن ها اصلیترین هورمون تیروکسین است.
اما نگاهی دقیقتر بیاندازیم به اینکه وظایف تیروئید چیست؟ در پاسخ باید گفت هورمونهای تیروئید در سرتاسر بدن نقشهای مختلفی را به عهده دارند و میتوانند بر متابولیسم، رشد، تکامل و حتی دمای بدن انسان تاثیر بگذارند. این هورمونها مخصوصا در دوران نوزادی و کودکی در رشد و عملکرد مغز بسیار دارای اهمیت هستند. در این مقاله به تمامی اطلاعاتی که پیرامون تیروئید لازم است بدانید میپردازیم. با ما همراه باشید تا نحوه عملکرد غده تیروئید را به طور مختصر بیان کنیم.
غده تیروئید چیست و چه کار میکند؟
تیروئید شما وظیفه بسیار مهمی در بدنتان دارد. ترشح و کنترل هورمونهای تیروئیدی، متابولیسم شما را کنترل میکنند. متابولیسم فرآیندی است که در آن غذایی که وارد بدنتان میکنید، به انرژی تبدیل میشود. این انرژی در کل بدن شما استفاده میشود تا بسیاری از سیستمها در بدنتان بتوانند به درستی کار کنند. متابولیسم خود را به عنوان یک مولد در نظر بگیرید. انرژی را مصرف میکنید و از آن برای تامین انرژی در هدفی بزرگتر استفاده خواهد شد یعنی همان راه اندازی سیستمها در بدنتان.
غده تیروئید متابولیسم شما را با چند هورمون خاص کنترل میکند شامل T4 (تیروکسین) و T3 (تری یدوتیریونین). این دو هورمون توسط تیروئید ایجاد میشوند و به سلولهای بدن میگویند که چقدر انرژی باید مصرف کنند.
وقتی تیروئید شما به درستی کار کند، مقدار مناسبی از هورمونها را حفظ میکند تا متابولیسم شما با سرعت مناسب کار کند. زمانی که هورمونها استفاده شدند، تیروئید تولید هورمون جدید تولید کرده و جایگزین هورمونهای مصرف شده خواهد کرد.
همه این فرآیندها توسط غده هیپوفیز نظارت میشود. این غده که در مرکز جمجمه زیر مغز قرار دارد، میزان هورمونهای تیروئیدی را در جریان خون شما کنترل میکند. هنگامی که غده هیپوفیز کمبود هورمونهای تیروئید را در بدن احساس میکند، مقدار آنها را با هورمون خودش که هورمون محرک تیروئید TSH نامیده میشود، تنظیم میکند. TSH به تیروئید فرستاده شده و به تیروئید میگوید که برای بازگرداندن بدن به حالت عادی چه کاری باید انجام دهد.
انواع بیماریهای تیروئید چیست؟
بیماریهای مرتبط با تیروئید شامل موارد زیر هستند:
- گواتر: گواتر اصطلاحی کلی است که میتواند برای تورم تیروئید به کار برود. شاید در مواردی گواتر بی خطر باشد. اما در برخی موارد نیز ناشی از کمبود ید یا وضعیتی مرتبط با التهاب تیروئید به نام تیروئیدیت هاشیموتو که دارای خطر بیشتری است.
- تیروئیدیت: التهاب تیروئید معمولا از یک عفونت ویروسی یا بیماری خود ایمنی ناشی میشود. تیروئیدیت میتواند دردناک باشد، البته در مواردی نیز می تواند اصلا علامتی نداشته باشد.
- پرکاری تیروئید: تولید بیش از حد هورمون تیروئیدیت را پرکاری تیروئید مینامند. پر کاری تیروئید اغلب به دلیل بیماری گریوز یا ندول تیروئید بیش فعال ایجاد میشود. وقتی تیروئید بیش از حد هورمون تولید کند، بدن شما خیلی سریع انرژی مصرف میکند. استفاده سریع از انرژی بیشتر باعث میشود شما سریعتر خسته شوید. همچنین ضربان قلب سریعتر میشود و بدون داشتن فعالیت زیاد باعث کاهش وزن و عصبی شدن شما خواهد شد.
- کم کاری تیروئید: تولید کم هورمون تیروئید را کم کاری تیروئید مینامند. آسیب تیروئید ناشی از بیماری خود ایمنی از شایعترین دلایل کم کاری تیروئید است. کمکاری تیروئید ممکن است در مراحل اولیه علائم قابل توجهی ایجاد نکند اما با گذشت زمان چنانچه درمان نشود میتواند باعث مشکلاتی مانند اضافه وزن، چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری قلبی شود. تستهای دقیقی برای بررسی عملکرد تیروئید در تشخیص کم کاری آن موجود است و درمانهای موجود برای کم کاری تیروئید نیز معمولا موثر خواهد بود.
- بیماری گریوز: وضعیتی ناشی از خود ایمنی است که در آن تیروئید بیش از حد تحریک شده و باعث پرکاری تیروئید میشود.
- سرطان تیروئید: یک نوع غیرمعمول از انواع سرطان که معمولا قابل درمان است، سرطان تیروئید است. ممکن است برای درمان تیروئید از روشهایی مانند جراحی، پرتودرمانی یا هورموندرمانی استفاده شود. تشخیص زودهنگام سرطان تیروئید میتواند به روند درمان کمک کند.
- ندول تیروئید: یک توده معمولی یا حتی یک توده غیرطبیعی کوچک در غده تیروئید را ندول تیروئید مینامند. هرچند معمولا احتمال آن کم است که ندولهای تیروئید، سرطانی باشند اما بسیار شایع هستند. ندولهای تیروئید ممکن است هورمونهای اضافی ترشح کنند و باعث پرکاری تیروئید شوند. البته در برخی مواقع نیز میتوانند کاملا بی خطر باشند.
- طوفان تیروئیدی: شکل نادری از پرکاری تیروئید که در آن سطوح بسیار بالایی از هورمون تیروئید باعث بیماری شدید خواهند شد را طوفان تیروئیدی مینامند.
- چنانچه بیماری تیروئید درمان نشود ممکن است باعث بروز مشکلات قلبی، اختلال در روند تخمکگذاری و باروری، نقایص هنگام تولد در نوزادان مانند مشکلات ذهنی شود.
بیماریهای تیروئید در چه سنینی شایعتر است؟
هرچند هرکسی در هر گروه سنی و با هر جنسیتی ممکن است به بیماری تیروئید مبتلا شود اما معمولا موارد خطر در افراد دارای شرایط زیر بیشتر است:
- در زنان معمولا بیشتر از مردان است
- در افراد بالای 60 سال
- چنانچه شخصی هر گونه سابقه خانوادگی بیماری تیروئید داشته باشد
- در افرادی که مبتلا به انواع بیماریهای خودایمنی مانند دیابت نوع 1 یا بیماری سلیاک هستند
- افرادی که با ید رادیواکتیو یا داروهای ضدتیروئید درمان شدهاند
- تابش مواد رادیواکتیو به گردن یا بالای سینه در طول درمان
- انجام جراحی تیروئید در گذشته
- کسانی که در شش ماه گذشته باردار شدهاند
و موارد دیگر.
به طور کلی در مورد سرطان تیروئید نیز باید گفت در هر سنی میتواند رخ دهد اما در زنان ( اغلب در سنین 40 تا 50 سالگی بیشتر است) که زودتر از مردان (معمولا در بازه 60 تا 70 سالگی بیشتر است) نیز به اوج خود میرسد.
کمکاری و پرکاری تیروئید نیز اغلب زنان میانسال و مسن را تحت تاثیر قرار میدهند اما هر کسی از جمله نوزادان هم ممکن است به این بیماریها مبتلا شوند.
کمکاری غده تیروئید در نوزادان
مشکلات تیروئیدی میتوانند حتی در بدو تولد نیز وجود داشته باشند. گاهی زرد شدن پوست یا سفیدی چشم در نوزاد نشانه مشکلات تیروئید است. در بیشتر موارد، این مشکل زمانی اتفاق میافتد که کبد نوزاد نمیتواند مادهای به نام بیلیروبین را متابولیزه کند. این ماده معمولا زمانی ایجاد میشود که بدن گلبولهای قرمز قدیمی یا آسیب دیده را احیاء میکند. پیشرفت این بیماری در نوزاد ممکن است در تغذیه، یبوست، خواب و رشد طبیعی او تاثیر بگذارد و در موارد حاد نیز ممکن است باعث عقبماندگی ذهنی و جسمی نوزاد شود.
از بیماریهای کبد و راههای پیشگیری و درمان آن بیشتر بدانید
علائم تیروئید چیست؟
گاهی علائم تیروئید ممکن است اغلب شبیه سایر بیماریها باشد یا به کندی پیشرفت کند و تا سالها متوجه وجود مشکل نشوید اما به طور کلی علائم زیر را میتوان برای انواع اختلالات تیروئیدی شامل کمکاری، پرکاری و سرطان تیروئید در نظر گرفت:
نشانههای کم کاری غده تیروئید
- خستگی
- حساستر شدن نسبت به سرما
- یبوست
- خشکی پوست
- افزایش وزن
- ورم کردن صورت
- گرفتگی صدا
- ضعف عضلانی
- افزایش سطح کلسترول خون
- درد در عضلات و گاهی احساس سفتی در عضلهها
- نازک شدن مو
- ضربان قلب کند
- افسردگی
- ضعیف شدن حافظه و فراموشی
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
علائم و نشانههای پر کاری تیروئید
- تجربه اضطراب، تحریک پذیری و عصبی بودن
- داشتن مشکل در الگوی خواب
- کاهش وزن
- داشتن غده تیروئید بزرگ یا گواتر
- ضعف عضلانی و لرزش
- تجربه قاعدگیهای نامنظم یا حتی گاهی توقف چرخه قاعدگی
- حساس شدن نسبت به گرما
- داشتن مشکلات بینایی یا سوزش چشمها
علائم سرطان غده تیروئید
- ایجاد یک توده که میتوان آن را از طریق پوست روی گردن احساس کرد
- به وجود آمدن احساسی شبیه به اینکه یقه پیراهن شما در حال تنگ شدن است
- تغییرات در صدای شما، از جمله خشن شدن صدا
- مشکل در بلع
- متورم شدن غدد لنفاوی در گردن
- درد در گردن و گلو
وموارد دیگر.
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
وجود هریک از علائم تیروئیدی میتواند شما را مشکوک به وجود مشکل کند و دلیلی برای مراجعه به پزشک باشد. چنانچه بدون دلیل احساس خستگی میکنید یا علائم یا نشانه های کمکاری تیروئید مانند خشکی پوست، پریدگی رنگ، پف کردن صورت، یبوست یا خشن شدن صدا دارید به پزشک مراجعه کنید.
همچنین اگر در حال انجام هورمون درمانی برای کم کاری تیروئید هستید، بازدید های منظم شما باید توسط پزشکتان برنامه ریزی شود. لازم است دوز مصرف داروهایتان توسط پزشک بررسی و کنترل شود.
عوامل ابتلا به بیماری تیروئید شامل چه مواردی است؟
هرچند بررسی دلایل بیماریهای تیروئیدی دشوار است اما به طور کلی زمانی که تیروئید شما به اندازه کافی هورمون تولید نمیکند، تعادل واکنشهای شیمیایی در بدن شما به هم میخورد. دلایل مختلفی میتوانند نظم تولید هورمون را به هم بریزند از جمله بیماری خودایمنی، درمان پرکاری تیروئید، پرتودرمانی، جراحی تیروئید و استفاده از برخی داروهای خاص.
- بیماری خودایمنی: شایع ترین علت کم کاری تیروئید، بیماری خود ایمنی است. اختلالات خودایمنی زمانی اتفاق میافتد که سیستم ایمنی بدن آنتی بادیهایی تولید کند که به بافتها حمله ور شوند. گاهی اوقات چنین فرآیندی غده تیروئید شما را درگیر میکند. دانشمندان مطمئن نیستند که چرا این اتفاق میافتد اما احتمالا ترکیبی از عوامل مانند ژنهایی که فرد با آن متولد میشود و عوامل محیطی میتوانند باعث وقوع چنین مشکلاتی شوند. با این حال، این آنتی بادیها بر توانایی تیروئید در تولید هورمون تاثیر میگذارند.
- پاسخ بیش از حد به درمان پرکاری تیروئید در افرادی که بیش از حد هورمون تیروئید تولید میکنند اغلب با ید رادیواکتیو درمان میشوند. هدف از چنین درمانهایی بازگرداندن عملکرد تیروئید به حالت عادی است اما گاهی اوقت اصلاح پرکاری تیروئید میتواند منجر به کاهش بیش از حد تولید هورمون و در نتیجه کمککاری دائمی تیروئید منجر شود.
- در جراحی تیروئید بخشی از تیروئید برداشته میشود که باعث خواهد شد تولید هورمون کاهش یافته یا حتی متوقف شود. در این صورت گاهی شخصی که تحت عمل جراحی تیروئید قرار میگیرد لازم است تا آخر عمر هورمون تیروئید مصرف کند.
- پرتودرمانی: پرتوهای مورد استفاده برای درمان سرطان سر و گردن ممکن است غده تیروئید را تحت تاثیر قرار داده و منجر به کم کاری تیروئید شود.
- داروها: تعدادی از داروها ممکن است تیروئید را کمکار کنند. یکی از این داروها لیتیوم است که برای درمان برخی اختلالات روانپزشکی استفاده میشود. اگر داروی خاصی مصرف می کنید، حتما از پزشکتان در مورد تاثیر آن بر غده تیروئید خود سوال کنید.
- مصرف بیش از حد ید ( ماده معدنی که برای تولید هورمونهای تیروئید استفاده میشود) نیز باعث ایجاد بیماری تیروئید میشود. این ماده در برخی داروها مانند آمیودارون که نوعی داروی قلب است یا در شربتهای سرفه نیز یافت میشود.
آیا در صورت ابتلا به دیابت، خطر ابتلا به بیماری تیروئید بیشتر است؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت بله. اگر دیابت دارید بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماریهای تیروئیدی خواهید بود. دیابت نوع 1 یک اختلال خودایمنی است. چنانچه پیش از این اختلالی خودایمنی داشتهاید، احتمال ابتلا به اختلال خودایمنی دیگر نیز بیشتر است.
برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 چنین خطری کمتر است اما همچنان وجود خواهد داشت. اگر دیابت نوع 2 دارید و این بیماری در بدن شما ماندگار شود، احتمال ابتلا به بیماری تیروئید بعدها و با افزایش سن بیشتر خواهد شد.
پیشگیری از بیماریهای تیروئید
در بیشتر موارد شما نمیتوانید از کم کاری یا پرکاری تیروئید جلوگیری کنید. در کشورهایی که میزان کمبود ید زیاد است، کم کاری تیروئید اغلب به دلیل کمبود ید ایجاد میشود. اما با افزودن ید به نمک خوراکی میتوان از وقوع این مشکل تا حدی جلوگیری کرد. البته مصرف بیش از حد غذاهای حاوی ید نیزمانند نمک خوراکی، ماهی و جلبک دریایی میتوانند باعث مشکلات تیروئیدی شوند.
پرکاری تیروئید نیز بیشتر ناشی از بیماری گریوز است، که این بیماری خود ایمنی نیز قابل پیشگیری نیست. برای برطرف شدن این مشکل نیز ممکن است لازم باشد دوز مشخصی از هورمون تیروئید برای شما تجویز شود.
اگرچه ممکن است نتوانید از بیماریهای تیروئیدی پیشگیری کنید اما برای تشخیص فوری
آن و شروع زودهنگام درمان، انجام چکاپها و آزمایشات منظم برای بررسی مشکلات تیروئید را فراموش نکنید. همچنین اطلاع از موارد زیر میتواند بسیار مفید باشد:
- افراد مبتلا به دیابت نوع 1 ممکن است بیشتر از کسانی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند، در معرض خطر بیماریهای تیروئیدی هستند. هر دو گروه باید پس از تشخیص باید نسبت به انجام آزمایشات بیشتر طبق نظر پزشک اقدام کنند.
- خواب منظم و کافی داشته باشید.
- فعالیت بدنی، پیاده روی و ورزش منظم را فراموش نکنید.
- مراقب رژیم غذایی خود باشید.
- تمام داروهای خود را طبق دستور پزشک و در دوزهای مشخصی که پزشکتان تعیین کرده است مصرف نمایید.
- به انجام تمامی مراقبتهای پزشکی که از شما خواسته شده است دقت فرمایید.
آزمایش تیروئید چیست و چه کاربردی دارد؟
تنها راه دقیق برای فهمیدن اینکه مشکل تیروئید دارید یا خیر انجام آزمایش تیروئید است که در آن از نمونه خون برای اندازه گیری سطوح هورمونهای تیروئید در بدن استفاده خواهد شد. انواع مختلف فاکتورهایی که در آزمایش اندازهگیری میشود را در ادامه بررسی خواهیم کرد. لازم به ذکر است شما با مراجعه باست آسان تست می توانید آزمایش تیروئید در منزل را امتحان کنید که ساده ترین و سریعترین روش انجام این آزمایش است.
انواع آزمایشات تیروئید
آزمایشهای تیروئید شامل موارد زیر هستند:
- آنتی بادی ضد TPO: در بیماری خود ایمنی تیروئید، پروتئینها به اشتباه به آنزیم پراکسید تیروئید که توسط تیروئید برای ساخت هورمونهای تیروئید استفاده میشود حمله میکنند.
- سونوگرافی تیروئید: در این نوع سونوگرافی یک پروب روی پوست گردن قرار میگیرد و امواج صوتی منعکس شده میتوانند مناطقی غیرطبیعی از بافت تیروئید را تشخیص دهند.
- اسکن تیروئید: مقدار کمی ید رادیواکتیو برای گرفتن تصاویری از غده تیروئید به دهان وارد می شود. ید رادیواکتیو در غده تیروئید متمرکز است.
- بیوپسی تیروئید: مقدار کمی از بافت تیروئید معمولا برای بررسی سرطان تیروئید برداشته میشود. بیوپسی تیروئید معمولا با استفاده از یک سوزن مخصوص انجام میشود.
- اندازهگیری هورمون محرک تیروئید (TSH): این هورمون که توسط مغز ترشح میشود، ترشح هورمون تیروئید را تنظیم میکند. آزمایش خون با TSH بالا نشان دهنده سطوح پایین هورمون تیروئید (کم کاری تیروئید) و TSH پایین نشان دهنده پرکاری تیروئید است.
- اندازهگیری تیروگلوبینها: موادی که از تیروئید ترشح میشوند و میتوانند به عنوان نشانگر سرطان تیروئید استفاده شوند. اندازهگیری آنها اغلب در طول پیگیری وضعیت در بیماران مبتلا به سرطان تیروئید به کار میرود. هر چه سطح این مواد بالاتر باشد، میتواند نشان دهنده بدتر شدن شرایط سرطان در فرد باشد.
- سایر آزمایشات تصویربرداری: در مورد سرطان تیروئیدی که گسترش یافته است، آزمایشهایی مانند سی تی اسکن، MRI یا اسکن PET میتوانند به شناسایی میزان گسترش سرطان کمک کنند.
درمان تیروئید
درمانهای رایج تیروئید شامل موارد زیر هستند:
- جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی): جراح میتواند بخشی از تیروئید را در طی یک عمل جراحی بردارد. تیروئیدکتومی برای سرطان تیروئید، گواتر یا پرکاری تیروئید انجام میشود.
- درمان با استفاده از داروهای ضد تیروئید: داروها میتوانند تولید بیش از حد هورمون تیروئید را در پرکاری تیروئید کاهش دهند. دو داروی رایج ضد تیروئید شامل متیمازول و پروپیل تیوراسیل هستند.
- ید رادیواکتیو: استفاده از ید رادیواکتیو میتواند در دوزهای پایین برای آزمایش غذه تیروئید یا تخریب غده بیش فعال استفاده شود. دوزهای زیاد میتوانند برای از بین بردن بافت سرطانی استفاده شوند.
- تشعشع خارجی: پرتوهای تشعشع در جلساتی متعدد به سوی تیروئید هدایت میشوند. پرتوهای پرانرژی به از بین بردن سلولهای سرطانی کمک میکنند.
- قرصهای هورمون تیروئید: درمان روزانه جایگزین مقدار هورمون تیروئیدی میشود که بدن بیمار دیگر نمیتواند بسازد. این قرصها تیروئید کم کار را درمان میکند. همچنین از آنها برای جلوگیری از بازگشت مجدد سرطان تیروئید پس از درمان نیز استفاده میشود.
- تزریق TSH: تزریق این ماده محرک تیروئید میتواند باعث شود که سرطان تیروئید در آزمایشهای تصویربرداری واضحتر نشان داده شود.
از انواع سرطان و راههای رایج درمان آن بیشتر اطلاعات کسب کنید
روند درمان طولانی مدت بیماری تیروئید
پس معمولا بیماری تیروئید یک وضعیت پزشکی است که گاهی زمان بسیاری طول میکشد تا درمان صورت گیرد. در طول زمان باید وضعیت بیمار به طور منظم کنترل شده و تاثیرگذاری درمانهای مختلف بر بیمار سنجیده شود تا به گزینه مناسب برای درمان دست یافت.
زمان بهبودی پس از جراحی غده تیروئید
پس از برداشتن تیروئید با استفاده از جراحی، چند هفته طول میکشد تا بدن شما بهبود یابد. در این مدت باید از چند کار اجتناب کنید، از جمله:
- فرو بردن محل جراحی در آب
- بلند کردن اجسام سنگین
- انجام زیاد فعالیت فیزیک حتی ورزشهای سبک
به طور کلی حدود دو هفته طول میکشد تا بهبود یابید. پس از آن میتوانید طبق روال قبل به فعالیتهای عادی و روازنه خود بازگردید.