سرطان زبان و غدد لنفاوی چیست

پزشکان متخصص، سرطان زبان را به دو مدل با توجه به مکانی که رخ می‌دهد تقسیم می‌کنند:

• تومورهای دو سوم جلویی زبان، به عنوان سرطان دهانی زبان شناخته می‌شوند.
• تومورهای پایه زبان، یعنی یک سوم انتهایی آن که در قسمت گلو یا اوروفارینکس (Oropharynx) مدل دوم سرطان زبان هستند.

تومورهای دهانی زبان معمولاً توسط خود بیماران یا دندان پزشکان آن‌ها شناسایی می‌شوند. بنابراین معمولاً کسانی که به تومورهای دهانی زبان مبتلا می‌شوند معمولاً می‌توانند نسبت به مدل دیگر دوره درمانی سرطان خود را بسیار سریع‌تر و در مراحل اولیه بیماری شروع کنند.

سرطان زبان به طور کلی نادر است، در واقع تنها یک درصد از موارد شناسایی شده سرطانی جدید به سرطان زبان اختصاص دارند. اگرچه که این بیماری یکی از مدل‌های مکرراً تشخیص داده شده میان سرطان‌های سر و گردن است. جالب است بدانید در سال 2021، تنها در کشور امریکا 17.960 نفر دارای این بیماری تشخیص داده شده و 2870 نفر از آن‌ها فوت شدند.

چه چیزی باعث ایجاد سرطان زبان می‌شود؟

بیشتر سرطان‌های زبان از سلول‌های پولکی صافی که سطح زبان را تشکیل می‌دهند، شروع می‌شوند. زمانی که این سلول‌ها شروع به تقسیم شدن به سلول‌های غیرعادی می‌کنند، موجب ایجاد یک تومور می‌شوند. مانند بسیاری از سرطان‌های دهان و گلو، سرطان زبان هم به شدت به تنباکوی سنگین و استعمال الکل و همین‌طور ویروس HPV وابسته است.

این بیماری در گذشته عمدتاً بر روی مردان با سن بالا تاثیر می‌گذاشت اما نرخ ابتلا به آن در میان بانوان و جوانان در دهه‌های اخیر رشد کرده است که گمان می‌شود عفونت HPV تا حدودی در این اتفاق تاثیرگذار بوده باشد. HPV شایع‌ترین بیماری انتقال یافته از طریق روابط جنسی است که تقریباً تمام افرادی که از نظر جنسی فعال هستند را درگیر خود می‌کند. بعضی از مدل‌های آن منجر به ایجاد زگیل‌های تناسلی می‌شود. بعضی مدل‌های دیگر هم با سرطان‌های دهانه رحم، سرطان‌های اندام‌های جنسی، مقعد، دهان و گلو مرتبط هستند.

فاکتورهای ریسکی

علاوه بر تنباکو و الکل و عفونت HPV، دیگر فاکتورهای ریسکی وجود دارند که ریسک ابتلا به سرطان‌های دهان و گلو را افزایش می‌دهند:

• افرادی که سنین بالاتر از 45 سال دارند
• به طور کلی مردان بیشتر از زنان شانس ابتلا به این بیماری‌ها را دارند
• داشتن رژیم غذایی فاقد میوه‌ها و سبزیجات و منابع دارای ویتامین A
• سیستم ایمنی تضعیف شده
• بعضی از سندروم‌های ژنتیکی
• لیکن پلاس، به معنی التهاب غشاء‌های مخاطی
• استفاده از ماریجوانا

با توجه به موارد بالا، برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان زبان بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:

• عدم استعمال سیگار و تنباکو
• محدود کردن استعمال الکل
• مراجعه مکرر به دندان پزشک
• انجام واکسیناسیون HPV

سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد می‌کند که تمامی افرادی که بین سنین 11 تا 26 سال هستند واکسن HPV را بزنند. پس از این که در معرض این ویروس قرار بگیرید واکسیناسیون تغییر چندانی را ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است از بیمار در برابر عفونت‌های جدید محافظت نماید. در صورتی که بین 27 تا 45 سال هستید و تابحال واکسینه نشده‌اید، از پزشک متخصص بپرسید که آیا واکسن زدن مناسب شما هست یا خیر

علائم و نشانه‌های سرطان زبان

یکی اولین نشانه‌های شایع این نوع سرطان می‌تواند وجود یک زخم یا برآمدگی روی زبان که بهبود پیدا نمی‌کند و به راحتی خونریزی می‌کند باشد. سرطان زبان می‌تواند احساس درد یا سوزش به همراه خود داشته باشد. دیگر نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر هستند:

• زخم سفید یا قرمز روی زبان
• ناحیه سخت و زمخت شده روی زبان
• احساس ناراحتی یا درد مکرر در ناحیه زبان یا فک
• احساس سوزش در زبان
• احساس کرختی در زبان
• خونریزی زبان در حالتی که هیچ مشکلی برایش پیش نیامده باشد
• حالت ورم در گردن
• گلوی خشک یا داشتن حسی که دائماً چیزی در گلو گیر کرده است
• مشکل در قورت دادن یا جویدن غذا
• مشکل در حرف زدن
• بوی بد دهان
• کاهش وزن
• خستگی مزمن

حدوداً 90 درصد سرطان‌های دهانی از سلول‌های پولکی شروع می‌شوند. دیگر سرطان‌های نادری که از دهان شروع می‌شوند عبارت‌اند از:

• لیمفوما (Lymphoma)
• ملانوما در سلول‌های Pigment
• آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma) درون غدد بزاقی
• سارکوما در عضلات، استخوان‌ها، غضروف و دیگر بافت‌های بدن

تشخیص سرطان

در ابتدا پزشک متخصص یک معاینه حضوری و فیزیکی از زبان، گلو و گردن خواهد داشت. سپس یک بایوپسی از ورم یا تومور مشکوک برای به دست آوردن نمونه بافت آن برای آزمایشگاه جهت تشخیص سلول‌های تشخیص دهنده انجام خواهد شد. بایوپسی دهانی تومورهای زبان را می‌توان با استفاده از بی حسی موضعی انجام داد، در حالی که تومورهای یک سوم انتهایی زبان ممکن است برای نمونه برداری به یک لارینژوسکوپ یا سوزن کوچک نیازمند بوده و همچنین به منظور از بین بردن درد از بی حسی کلی استفاده شود.

علاوه بر این، سی تی اسکن کامپیوتری توموگرافی گردن ممکن است بتواند اطلاعات بیشتری در مورد مکان و اندازه تومور به همراه شرایط غدد لنفاوی که ناحیه مورد نظر را خشک می‌کنند بدهد. همچنین در طول اسکن ممکن است از یک واسطه شفاف با تزریق به رگ به جهت بهبود تصویربرداری استفاده شود. MRI و PET دیگر آزمایشاتی هستند که ممکن است پزشک برای تشخیص بیماری از آن‌ها استفاده کند.

درمان سرطان زبان

نحوه مراقبت و درمان این بیماری توسط تیم مراقبت با توجه به مرحله‌ای که سرطان به آن رسیده است، تعیین می‌شود. در مراحل ابتدایی، این عارضه را می‌تواند توسط جراحی یا اشعه درمانی تحت کنترل درآورد. ممکن است برای برداشتن یک قسمت یا تمام زبان از عمل جراحی تحت عنوان گلوسکتومی (Glossectomy) استفاده شود. مواردی که در مراحل پیشرفته‌تری هستند ممکن است با اشعه درمانی و همچنین شیمی درمانی همراه شوند. اگر سرطان به نقاط بسیار دورتری به نسبت نقطه اولیه خود سرایت کرده باشد، پزشکان متخصص ممکن است دستور به انجام شیمی درمانی، اشعه شیمیایی و ایمونوتراپی بدهند.

مرحله صفر (Carcinoma in Situ)

سرطان در این مرحله تنها در نقطه اولیه خود یعنی زبان قرار دارد. از عمل جراحی برای برداشتن تومور و بعضی از بافت‌های احاطه کننده آن استفاده می‌شود. این عمل جراحی می‌تواند ماهس (Mohs) باشد، عملی که طی آن بخش‌های نازکی برش داده شده و هر لایه زیر میکروسکوپ برای تعیین برداشته شدن تمام تومور و بخش‌های مربوط آن قرار داده می‌شود. در این روش بافت کمتری به نسبت روش‌های دیگر برداشته می‌شود. در صورتی که سرطان دوباره بازگردد، ممکن است از اشعه تراپی استفاده شود.

مرحله 1 و 2

تومور به نقاط دوری سرایت نکرده است، اما شروع به نفوذ به زیر لایه سطحی زبان کرده است. تومور توسط جراحی برداشته می‌شود و همچنین ممکن است غدد لنفاوی گردن هم برای معاینه جهت تشخیص حضور سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ برداشته شوند. ممکن است در صورتی که انکولوژیست تشخیص دهد که شاید سرطان برگردد یا عمل جراحی نتوانسته است تمامی سلول‌های غیرعادی را از بین ببرد، از اشعه تراپی یا شیمی درمانی استفاده نماید. در صورتی که بیمار سلامت کافی برای تحت عمل جراحی قرار گرفتن را نداشته باشد، از اشعه برای درمان استفاده می‌شود.

مرحله 3 و 4A

در این مرحله تومور افزایش سایز قابل توجهی داشته و به بافت‌های مجاور سرایت کرده است، همچنین ممکن است سلول‌های سرطانی به نزدیکی غدد لنفاوی هم رسیده باشند. جراحی به همراه اشعه تراپی و شیمی درمانی ممکن است با هم استفاده شوند.

مرحله 4B و 4C

تومور وارد بافت‌های همسایه شده و ممکن است همچنین وارد غدد لنفاوی و دیگر مناطق بدن شده باشد. در این مرحله در صورتی که تومور غیرقابل عمل باشد یا بیمار سلامت کافی برای این کار را نداشته باشد از عمل جراحی استفاده نمی‌شود. شیمی درمانی، اشعه درمانی، ایمونوتراپی و یا ترکیبی از تمامی این موارد در این مرحله انجام می‌شود.

در صورتی که سرطان بیمار متاستاز کرده یا دوباره رخ داده باشد، تیم مراقبت ممکن است با بیمار جهت شرکت در روش‌های امتحانی جدید صحبت کنند. این روش‌های امتحانی به بیمار دسترسی به شیوه‌های درمانی جدید را می‌دهند و به محققان کمک می‌کنند که امنیت و کارایی این روش‌ها را مشخص کنند.

این روش‌های درمانی ممکن است عوارض جانبی را به همراه خود داشته باشند.

• جراحی دارای ریسک خونریزی و عفونت است.
• اشعه درمانی ممکن است منجر به التهاب، فیبروسیس، نوروپاتی، هایپوتیروئیدیسم و آسیب به استخوان شود.
• شیمی درمانی و ایمونوتراپی هر دو عوارض جانبی دارند که با توجه به دارویی که استفاده می‌شود، متغیر هستند. شیمی درمانی سلول‌هایی که به سرعت تکثیر می‌شوند را هدف می‌گیرد و ممکن است به فولیکول‌های مو، سلول‌های قسمت گوارش بدن و سلول‌های مغز استخوان آسیب برساند که منجر به ریزش مو، حالت تهوع و احساس ضعف می‌گردد. عوارض جانبی ایمونوتراپی گسترده هستند و مواردی مانند درد، خارش، تب و لرز، ورم، استفراغ، تغییر فشار خون، تپش قلب، گیجی و واکنش‌های آلرژیک یا التهاب مکرر را شامل می‌شوند.

نرخ بقای سرطان زبان

هر ساله شرکت‌هایی مانند NCI و End Results آمار زنده بودن تعداد بیمارانی که به نوعی خاص از سرطان مبتلا هستند را در یک بازه 5 ساله به نسبت افرادی که سرطانی نیستند را ارائه می‌دهند. به جای استفاده از مراحل پیشرفت بیماری، این دیتابیس از نرخ‌هایی تحت عنوان محلی (Localized)، منطقه‌ای (Regional) و فاصله‌دار (Distant) را برای مشخص کردن میزان سرایت سرطان به نقاط دیگر بدن استفاده می‌کند. نرخ بقا نشان دهنده این است که گروه‌های بیماران گذشته به طور میانگین تا چه مدت زنده بوده‌اند. به صورت کلی، تشخیص در مراحل اولیه و درمان بیماری مسلماً منجر به گرفتن نتایج بهتری هم خواهد شد.

• برای سرطان زبان، نرخ نسبی بقای پنج ساله برای سرطان محلی 82.9 درصد، 69.4 درصد برای منطقه‌ای و 41 درصد برای فاصله‌دار محاسبه شده است. نرخ بقای ترکیبی کلی بیماری در تمامی مراحل هم 68.1 درصد است.
• برای سرطان زبان پشتی (Oropharynx Cancer)، که شامل موارد در یک سوم انتهایی زبان است، نرخ بقای پنج ساله برای سرطان محلی 59 درصد، برای منطقه‌ای 59 درصد و برای فاصله گرفته 28 درصد محاسبه شده است. نرخ بقای کلی بیماری در تمامی مراحل 50 درصد است.
• برای سرطان دهان (Oral Cavity Cancer) که شامل بخش جلویی زبان است و همچنین سرطان حلق (Pharynx Cancer) با هم، نرخ بقای پنج ساله برای سرطان محلی 85.2 درصد، برای منطقه‌ای 67.9 درصد و برای فاصله‌دار 40.2 درصد محاسبه شده است. نرخ بقای کلی بیماری در تمامی مراحل 66.9 درصد است.

جالب است بدانید سلول‌های پولکی سرطانی در پشت زبان و لوزه که تست HPV مثبت دارند نتایج بهتری را نسبت به آن‌هایی که به HPV مرتبط نیستند و گزارش شده است که 80 درصد آن‌ها پس از سه سال درمان به بیماری ناشناخته‌ای دچار می‌شوند، نشان می‌دهند.

سوالات متداول

1 – سرطان زبان چیست و چند نوع دارد؟

سرطان زبان به طور کلی دارای دو مدل است که نوع اول آن مربوط به تومورهای دو سوم جلویی زبان است که سرطان دهانی زبان نام داشته و نوع دیگر آن مربوط به یک سوم انتهایی است که به آن تومور پایه زبان گفته می‌شود.

2 – چه عواملی منجر به ابتلا به سرطان زبان می‌شوند؟

مانند بسیاری از سرطان‌های مربوط به گلو و دهان، ویروس HPV، استعمال الکل و دخانیات مهم‌ترین عوامل ایجاد سرطان زبان هستند. در کنار این موارد، عواملی مانند سن، جهش‌های ژنتیکی، سیستم ایمنی تضعیف شده و استعمال ماریجوانا هم در این امر تاثیرگذار هستند.

3 – علائم و نشانه‌های سرطان زبان چیست؟

علائمی مانند زخم‌های سفید یا قرمز بر روی زبان، احساس درد در ناحیه زبان، ایجاد برآمدگی‌های سخت و زمخت بر روی زبان، احساس سوزش یا کرختی زبان مشکل در تکلم، مشکل در قورت دادن غذا و … را می‌توان به عنوان نشانه‌های احتمالی سرطان زبان به حساب آورد.

4 – لیمفوما چیست و چند مدل دارد؟

لیمفوما اصطلاحی است که از آن برای سرطان‌های مربوط به غدد لنفاوی استفاده می‌کنند. این عارضه دارای دو نوع لیمفومای هاجکین و لیمفومای غیرهاجکین است.