سرطان چیست ؟ شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان و زنان

سرطان چیست؟

سرطان بیماری است که در آن سلول‌های بدن به صورت غیرقابل کنترل رشد کرده و به دیگر بخش‌های بدن سرایت می‌کنند. این بیماری تقریباً می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن انسان که از تریلیون‌ها سلول تشکیل شده‌است، ایجاد شود. معمولاً سلول‌های بدن انسان به منظور ایجاد سلول‌های بیشتر رشد کرده و تقسیم می‌شوند. زمانی که سلول‌ها فرسوده شده یا آسیب می‌بینند، می‌میرند و سلول‌های جدید جای آن‌ها را می‌گیرند.

گاهی اوقات این پروسه دچار مشکل شده و سلول‌های غیرطبیعی و آسیب دیده زمانی که نباید، شروع به رشد و تقسیم می‌کنند. این سلول‌ها ممکن است تشکیل تومور بدهند، که در واقع تکه‌هایی از بافت بدن هستند. تومورها می‌توانند سرطان‌زا یا غیرسرطان‌زا باشند.

تومورهای سرطان‌زا می‌توانند به بافت‌ها و ارگان‌های دیگر بدن بروند و تشکیل تومورهای جدید دهند. بسیاری از سرطان‌ها تشکیل تومور می‌دهند، اما مدل‌هایی از آن که مربوط به خون می‌شوند، مانند لوکیمیا، معمولاً تومور به همراه خود ندارند.

تومورهای غیرسرطان‌زا به بافت‌های مجاور سرایت نمی‌کنند و پس از برداشته شدن معمولاً دوباره رشد نمی‌کنند، در حالی که تومورهای سرطان‌زا ممکن است این کار را انجام دهند. بعضی از تومورهای غیرسرطان‌زا می‌توانند منجر به ایجاد علائم بسیار جدی شوند یا حتی تهدید جانی برای فرد مبتلا داشته باشند، مانند تومورهای غیرسرطان‌زای درون مغز.

تفاوت میان سلول‌های سرطانی و غیرسرطانی

• سلول‌های سرطانی بدون گرفتن سیگنال رشد، این پروسه را انجام می‌دهند. در حالی که سلول‌های سالم تنها وقتی سیگنال دریافت کنند این کار را انجام می‌دهند.
• سلول‌های غیرعادی معمولاً پیام‌های مرتبط با متوقف کردن تقسیم سلولی یا مردن را نادیده می‌گیرند.
• سلول‌های سرطانی به نواحی مجاور حمله کرده و در بافت آن‌ها پخش می‌شوند. سلول‌های عادی در صورت برخورد با سلول‌های دیگر رشد خود را متوقف می‌کنند.
• سلول‌های غیرمعمولی به رگ‌های خونی دستور می‌دهند که به سمت تومورها رشد کنند. این رگ‌های خونی می‌توانند به تومورها اکسیژن و املاح موردنیاز را رسانده و مواد بلااستفاده را از آن‌ها خارج کنند.
• سلول‌های سرطانی از چشم سیستم ایمنی بدن به دور می‌مانند. در حالی که سیستم ایمنی معمولاً سلول‌های غیرعادی یا آسیب دیده را از بین می‌برد.
• سلول‌های ایجاد کننده تومور سیستم ایمنی بدن را فریب می‌دهند که به سلول‌های سرطانی در زنده ماندن و رشد کردن کمک کند. به عنوان مثال؛ بعضی از سلول‌های غیرعادی می‌توانند سیستم ایمنی را به نحوی فریب دهند که به جای حمله به تومور، از آن محافظت نماید.
• سلول‌های غیرمعمولی می‌توانند چندین تغییر همزمان در کروموزوم‌های خود داشته باشند، مانند رشته‌های تکراری و حذف کردن قسمتی از کروموزوم. بعضی از سلول‌های سرطانی دوبرابر سلول‌های معمولی کروموزوم دارند.

افراد چگونه به سرطان مبتلا می‌شوند؟

سرطان بیماری ژنتیکی است، بدین معنی که این بیماری توسط تغییرات ایجاد شده در ژن‌های کنترل کننده نحوه کار سلول‌های بدن ایجاد می‌شود.

دلایل مختلفی برای ایجاد این تغییرات ژنتیکی وجود دارد، مانند:

• خطاهایی که در طی پروسه تقسیم سلولی اتفاق می‌افتند.
• آسیب‌های وارد شده به DNA به واسطه مواد شیمیایی موجود در تنباکوی سیگار و اشعه فرابنفش ساطع شده از سطح خورشید.
• ژن‌هایی که از والدین به فرزندان به ارث رسیده‌اند.

بدن انسان معمولاً سلول‌هایی که DNA آسیب دیده دارند را قبل از این که به توده‌های سرطانی تبدیل شوند، از بین می‌برد، اما توانایی بدن انسان‌ها برای این کار با بالا رفتن سن کاهش پیدا می‌کند و به همین دلیل است که با بالا رفتن سن، ریسک ابتلا شدن به سرطان نیز در افراد افزایش پیدا می‌کند.

این بیماری در هر شخص دارای ترکیب منحصر به فردی از تغییرات ژنتیکی است. در حالی که سرطان به رشد خود ادامه می‌دهد، تغییرات اضافی نیز ممکن است اتفاق بیافتد. حتی درون یک تومور ممکن است سلول‌های مختلف تغییرات ژنتیکی مختلفی داشته باشند.

انواع سرطان

تا به امروز بیش از 100 مدل سرطان کشف شده‌است. نام‌گذاری مدل‌های این بیماری معمولاً بر اساس ارگان یا بافتی از بدن که از آنجا شروع شده‌است، انجام می‌شود. به عنوان مثال، سرطان ریه از ریه شروع می‌شود و سرطان مغز هم از مغز. بعضی از مدل های این بیماری را هم با توجه به مدل سلول‌هایی که آن را تشکیل داده‌اند، نام‌گذاری می‌کنند؛ مانند اپی‌تلیال یا سلول سنگفرشی.

کارسینوما (Carcinoma)

کاریسنوماها شایع‌ترین مدل سرطان هستند. آن‌ها توسط سلول‌های اپی‌تلیال ایجاد می‌شوند، سلول‌هایی که داخل و بیرون سطوح بدن انسان را تشکیل می‌دهند. خود سلول‌های اپی‌تلیال مدل‌های مختلفی دارند اما تقریباً همه آنها شبیه به ستون هستند.

• آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma) سرطانی است که در سلول‌های اپی‌تلیالی که وظیفه تولید مخاط را برعهده دارند تشکیل می‌شود.
• کارسینوم سلول بازال (Basal Cell Carcinoma) سرطانی است که در لایه پایینی (بازال) اپی‌درمیس، که به لایه بیرونی پوست گفته می‌شود، شروع می‌شود.
• کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) سرطانی است که در سلول‌های سنگفرشی ایجاد می‌شوند. این سلول‌ها در بسیاری از ارگان‌ها مانند شکم، روده، ریه، مثانه و کلیه‌ها وجود دارند.

سارکوما (Sarcoma)

سارکوماها سرطان‌هایی هستند که در استخوان و بافت‌های نرم مانند عضلات، رگ‌های خونی، رگ‌های لنفاوی و بافت‌های فیبردار ایجاد می‌شوند.

اوستئوسارکوما (Osteosarcoma) شایع‌ترین نوع سرطان استخوان است.

لوکیمیا (Leukemia)

سرطان‌هایی که در بافت‌ تولیدکننده خون در مغز استخوان ایجاد می‌شوند، لوکیمیا نام دارند. این بیماری تومورهای سفت و سختی ایجاد نمی‌کند. در عوض، تعداد بسیار زیادی از گلبول‌های سفید در مغز استخوان ساخته می‌شوند و سلول‌های عادی را احاطه می‌کنند. تعداد پایین سلول‌های نرمال خون باعث می‌شود که کار اکسیژن رسانی بدن به بافت‌ها، کنترل خونریزی و مبارزه با عفونت سخت شود.

4 مدل شایع لوکیمیا وجود دارند که بر اساس سرعت پیشرفت و مدل سلول خونی که سرطان از آن شروع می‌شود، دسته‌بندی می‌شوند. مدل‌های تندروی لوکیمیا رشد بسیار سریعی دارند و در مقابل مدل‌های Chronic رشد کندتری دارند.

لیمفوما (Lymphoma)

لیمفوما سرطانی است که از لمفوسیت‌ها (سلول‌های T یا B) شروع می‌شود. این سلول‌ها وظیفه مبارزه با بیماری را بر عهده دارند و عضوی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند. در لیمفوما، لمفوسیت‌های غیرعادی در غدد و رگ‌های لنفاوی و همچنین دیگر ارگان‌های بدن تشکیل توده می‌دهند.

دو مدل اصلی برای لیمفوما وجود دارد:

• لیمفومای هاجکین: افراد دارای این بیماری لمفوسیت‌های غیرطبیعی را در بدن خود دارند که سلول‌های رید-استرنبرگ (Reed-Sternberg) نامیده می‌شوند. این سلول‌ها معمولاً نسخه تغییریافته سلول‌های B هستند.
• لیمفومای غیرهاجکین: این بیماری در واقع توده‌های بزرگ سرطانی است که از لمفوسیت‌ها آغاز می‌شود. این لیمفوما می‌تواند رشد سریع یا کند داشته باشد و ممکن است از هر کدام از سلول‌های B یا T شروع شود.

میلومای چندگانه (Multiple Myeloma)

میلومای چندگانه بیماری است که از سلول‌های پلاسما، عضوی دیگر از سیستم ایمنی بدن، شروع می‌شود. سلول‌های غیرعادی پلاسما، که سلول‌های میلوما نامیده می‌شوند، در مغز استخوان ایجاد شده و در تمامی استخوان‌های بدن تشکیل تومور می‌دهند. به میلومای چندگانه همچنین میلومای سلول‌های پلاسما و بیماری کالر (Kahler Disease) هم گفته می‌شود.

ملانوما (Melanoma)

ملانوما سرطانی است که در سلول‌هایی که به ملانوسیت تبدیل می‌شوند، آغاز می‌شود. وظیفه ملانوسیت ایجاد ملانین (ماده‌ای که رنگ پوست ما را مشخص می‌کند) است. اکثر ملانوماها بر روی پوست ایجاد می‌شوند، اما ملانوماهایی هم هستند که در بافت‌های رنگی دیگر بدن مانند چشم‌ها ایجاد می‌شوند.

تومورهای مغزی و نخاعی

مدل‌های متفاوتی از تومورهای مغزی و نخاعی وجود دارد. این تومورها بر اساس سلول‌هایی که آن‌ها را تشکیل می‌دهند و همچنین قسمتی از سیستم عصبی مرکزی که تومور از آن‌جا شروع شده است نام‌گذاری می‌شوند. به عنوان مثال، تومور آستروسیت (Astocytic Tumor) در سلول‌های ستاره‌شکل مغز که سلول آستروسیت نامیده می‌شوند و وظیفه حفظ سلامت سلول‌های مغزی را برعهده دارند، شروع می‌شود. تومورهای مغزی می‌توانند سرطان‌زا یا غیرسرطان‌زا باشند.

شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان

• سرطان ریه: این بیماری در صدر لیست کشنده‌ترین سرطان‌ها در مردان قرار دارد. در واقع این بیماری مهلک به تنهایی بیشتر از دو رتبه بعدی خود یعنی سرطان‌های پروستات و روده بزرگ، قربانی دارد. در سال 2021، 69.410 نفر به علت ابتلا به این بیماری فوت کرده‌اند. نشانه‌های سرطان ریه در مردان شامل سرفه‌های دائم، سرفه خونی، گرفتگی صدا و نفس نفس زدن می‌شود. فاکتور ریسکی اصلی این بیماری استعمال دخانیات است. در افرادی که سیگاری نیستند، گاز رادون بزرگ‌ترین فاکتور ریسکی ابتلا به این بیماری خطرناک است.
• سرطان پروستات: شایع‌ترین سرطان میان مردان بالای 50 سال پروستات است. همچنین دومین رتبه در زمینه سرطان‌های کشنده در دنیا در مردان هم مربوط به همین بیماری است. اگر برایتان سوال شده است که چرا این بیماری نسبت به رتبه 1 جدول میزان مرگ و میر کمتری دارد، جواب در نرخ بقای آن‌هاست. جالب است بدانید که تقریباً از هر 8 مرد حداقل یک نفر در طول زندگی خود به این بیماری مبتلا می‌شود (آماری که در مورد سرطان ریه بسیار کمتر است)، اما نرخ بقای 5 ساله این بیماری خطرناک در حال حاضر به 99 درصد رسیده است، عددی که برای رتبه 1 جدول بسیار پایین‌تر از این‌هاست. بسیاری از مردان قبل از این که نشانه‌های این بیماری را بروز دهند از داشتن آن باخبر می‌شوند.
• سرطان روده بزرگ: این بیماری که شامل تمامی سرطان‌های موجود در ناحیه روده و مقعد می‌شود، سومین بیماری کشنده و شایع در میان مردان است. شناسایی این بیماری به وسیله آزمایشی تحت عنوان کولونوسکوپی انجام می‌شود که اگر در مراحل اولیه بیماری اتفاق بیافتد، می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. پیشنهاد می‌شود افرادی که بیشتر از 45 سال سن دارند به صورت سالانه کولونوسکوپی را انجام دهند.
• سرطان پانکراس: این بیماری چهارمین سرطان کشنده میان مردان است. این بیماری نسبت به روده بزرگ و پروستات کمتر شایع است، اما نرخ بقای بسیار پایینی دارد. نرخ بقای کلی 5 ساله این بیماری 10 درصد است، اما زمانی که بیمار در حالت پیشرفته متوجه مبتلا شدن خود بشود این نرخ به 3 درصد می‌رسد. متاسفانه احتمال وقوع این حادثه زیاد است چرا که نشانه‌های اولیه این بیماری به سختی دیده و تشخیص داده می‌شوند. مشکل دیگر این است که آزمایش خاصی برای شناسایی و تشخیص این سرطان هنوز وجود ندارد.
• سرطان کبد و صفرا: بیماری‌های مربوط به صفرا و کبد پنجمین بیماری کشنده در این زمینه در مردان هستند. اگر بیماری از کبد شروع شده باشد، سرطان کبد اصلی نامیده می‌شود. آگاهی داشتن از سرطان کبد نسبت به متاستازی که به کبد رسیده‌است اهمیت زیادی دارد، چرا که بسیاری از افرادی که از این بیماری صحبت می‌کنند در واقع منظورشان سرطان در نقطه‌ای دیگر از بدن است که به کبد سرایت کرده‌است. نشانه‌های رایج این بیماری در زنان و مردان شامل زردی، اشتهای کم و شکم درد می‌شوند.

شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان

• سرطان سینه: این بیماری می‌تواند در هر سنی اتفاق بیافتد، اما هر چه سن بالاتر می‌رود احتمال ابتلا به آن هم افزایش پیدا می‌کند. بر اساس یک سری از فاکتورها، بعضی از زن‌ها شانس بالاتری برای ابتلا به این بیماری نسبت به بقیه دارند. تشخیص این بیماری در مراحل اولیه، یعنی زمانی که تومور کوچک است و به بخش‌های دیگر سرایت نکرده‌است، می‌تواند بیمار را از خطر مرگ نجات دهد.
• سرطان روده بزرگ: این بیماری همانطور که بالاتر گفته‌شد در روده یا مقعد شروع می‌شود. بعضی از فاکتورهایی که ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند شامل چاقی مفرط، عدم فعالیت فیزیکی، رژیم گوشت قرمز و فرآوری شده، استعمال دخانیات، نوشیدن بیش از حد الکل و سابقه خانوادگی می‌شوند.
• سرطان مخاط رحم (Endometrial Cancer): این بیماری مربوط به آستر رحم که به بخش داخلی Uterus گفته می‌شود، است. ریسک ابتلا به این بیماری با بالا رفتن سن بیشتر می‌شود. کارهایی که بر روی سطح هورمون‌های بدن تاثیر می‌گذارند، مانند تزریق استروژن بدون پروژسترون و استفاده از تاموکسیفن برای درمان سرطان سینه یا کاهش ریسک ابتلا به آن، می‌توانند شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. متاسفانه هنوز آزمایش خاصی برای تشخیص این مشکل در خانم‌ها وجود ندارد.
• سرطان ریه: همانطور که بالاتر گفته‌شد این بیماری معمولاً در اثر قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و دیگر مواد موجود در هوا ایجاد می‌شود. از مبتلا نشدن به تمامی مدل‌های این بیماری نمی‌توان جلوگیری کرد، اما قطعاً با انجام کارهایی مانند سیگار نکشیدن می‌توان ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.
• سرطان رحم: عفونت ایجاد شده توسط مدل‌های بخصوصی از HPV مهم‌ترین فاکتور ریسکی برای ابتلا به سرطان رحم است. ویروس HPV از طریق تماس پوست به پوست مانند رابطه جنسی و دهانی با کسی که حامل آن است، منتقل می‌شود. دیگر فاکتورهای ریسکی ابتلا به این بیماری شامل سیگار کشیدن و استفاده از داروهای هورمونی بخصوص می‌شوند. تشخیص این بیماری توسط آزمایشی تحت عنوان پاپ اسمیر انجام می‌شود و با زدن واکسن مخصوص HPV می‌توان تا حد زیادی ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.

به یاد داشته باشید که امروزه با پیشرفت علم پزشکی در زمینه‌های مختلف، بسیاری از مدل‌های سرطان درمان‌پذیر و یا قابل کنترل هستند، مخصوصاً اگر در مراحل اولیه خود شناسایی شوند. به همین دلیل بهتر است در صورت مشاهده یک یا چند نشانه از سرطان در بدن خود به سرعت نسبت به انجام آزمایش‌های مربوطه اقدام نمایید.