ناباروری در مردان و زنان،تشخیص و راه‌های درمانی آن

تیم تحریریه آسان تست
15 بهمن 1401

ناباروری در مردان و زنان

تولید مثل یکی از بزرگ‌ترین مسائلی است که بشر در مورد آن تحقیق می‌کند تا روز به روز در این زمینه پیشرفت کرده و تقریباً همه بتوانند از ادامه نسل خود و در واقع نسل انسان‌ها بر روی کره زمین مطمئن شوند. ناباروری به شرایطی گفته می‌شود که یک زوج بعد از تلاش حداقل یک ساله نتوانند به مرحله حاملگی برسند. به طور کلی عواملی مانند اندومتروز، فیبروم رحم یا تیروئید در زنان و تعداد کم اسپرم‌ها یا تستوسترون پایین در مردان می‌توانند دلایلی برای ناباروری باشند.

ناباروری به چه معناست؟

پزشکان متخصص زوجی را نابارور می‌دانند که یک سال تلاش کرده و به مرحله بارداری نرسیده باشند. زمانی که سن خانم بالاتر از 35 سال باشد، مدت زمان تشخیص ناباروری به 6 ماه می‌رسد و همچنین زنان بالاتر از 40 سال در صورت باردار نشدن در مدت زمان کمتر از یک ماه باید فوراً به متخصص مراجعه کنند. تشخیص ناباروری ربطی به عدم توانایی خانم در حمل جنین تا زمان به دنیا آمدن ندارد.

علل ناباروری

همان‌طور که اشاره شد دلایل مختلفی برای ناباروری وجود دارد:

1نفر از هر 3 خانم نابارور مشکلی در اندام تناسلی خود دارند.
1 نفر از هر 3 آقای نابارور مشکلی در اندام تناسلی خود دارند.
1 نفر از هر 3 زوج مشکلی دارند که بر روی یکدیگر تاثیر می‌گذارد و یا به طور کل مشکلی دارند که هنوز شناسایی نشده است.

ناباروری چقدر شایع است؟

شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید از هر 10 خانم یکی از آن‌ها که در محدوده سنی 15 تا 44 سال قرار دارد دارای مشکلات بارداری است.

بانوانی که مشکلات بارداری دارند ممکن است فرزند خود را تحت شرایط زیر از دست بدهند:

قبل از هفته 20ـم بارداری ( که به این حالت Miscarriage گفته می‌شود.)
بعد از هفته 20ـم بارداری ( که به این حالت Stillbirth گفته می‌شود.)

انواع مدل‌های ناباروری

به طور کلی دو مدل ناباروری داریم که شامل موارد زیر است:

ناباروری اولیه: خانم هرگز تابحال باردار نبوده و بعد از یک سال استفاده نکردن از قرص‌های ضد بارداری، همچنان نتوانسته باردار شود.
ناباروری ثانویه: این حالت زمانی رخ می‌دهد که خانمی نتواند بعد از یک بارداری موفقیت آمیز، دوباره باردار شود.

فاکتورهای ریسکی ناباروری

فاکتورهای ریسکی در واقع به مواردی گفته می‌شود که وجود آن‌ها می‌تواند ریسک ناباروری را افزایش دهد:

سن (بالاتر بودن سن از 35 سال در بانوان و 40 سال در آقایان)
دیابت
بیماری‌های مربوط به خوردن، مانند آنورکسیا نرووسا و بولیمیا
استفاده بیش از حد از الکل
قرار داشتن در معرض مواد سمی به مدت طولانی، مانند سرب و حشره‌کش‌ها
فعالیت‌های ورزشی بیش از حد تحمل بدن
اشعه تراپی یا دیگر شیوه‌های درمانی سرطان
عفونت‌های انتقال یافته از طریق روابط جنسی
سیگار
استرس
مشکلات مربوط به وزن ( چه چاقی چه لاغری بیش از اندازه)

ناباروری در بانوان

دلایل زیادی برای ناباروری وجود دارد. با این حال تشخیص دقیق دلیل ناباروری سخت بوده و بعضی از زوج‌ها ممکن است دارای ناباروری غیرقابل توضیح یا چند فاکتوره باشند. بعضی از دلایل ناباروری در بانوان می‌توانند موارد زیر باشند:

مشکلات رحم: این مورد شامل پولیپ‌ها، فیبروئیدها، دیواره یا دیگر بخش‌های درونی رحم می‌شود. پولیپ‌ها و فیبروئیدها می‌توانند در هر زمان به خودی خود تشکیل شوند، در حالی که دیگر ناهنجاری‌ها مانند مشکلات دیواره رحم از زمان به دنیا آمدن همراه فرد هستند.
مشکل در لوله‌های فالوپ: شایع‌ترین علت ایجاد مشکل در لوله فالوپ که منجر به ناباروری می‌شود بیماری عفونت لگنی (Pelvic Inflammatory Disease) است که معمولاً توسط کلامیدیا یا گانوریا ایجاد می‌گردد.
مشکلات تخمک گذاری: دلایل زیادی برای تنظیم نبودن تخمک گذاری بانوان به صورت مکرر وجود دارد. عدم تعادل هورمون‌ها، داشتن بیماری‌های مربوط به خوردن در گذشته، خوردن الکل به مقدار زیاد، مشکلات تیروئیدی، استرس مزمن و تومورهای هیپوفیزی همگی مثال‌هایی از مواردی که بر روی تخمک گذاری تاثیرگذارند، هستند.
مشکلات مربوط به تعداد و کیفیت تخمک‌ها: خانم‌ها از همان ابتدا که به دنیا می‌آیند، تمامی تخمک‌هایی که تا آخر عمر خواهند داشت را دارند و این ذخایر می‌تواند زودتر از موعد یائسگی به پایان برسد. علاوه بر این، بعضی از تخمک‌ها تعداد کروموزوم اشتباهی دارند و نمی‌توانند باردار شده و به یک جنین سالم تبدیل شوند. بعضی از این مشکلات کروموزومی گفته شده ممکن است به دیگر تخمک‌ها هم آسیب برسانند. بقیه به صورت تصادفی هستند و هر چقدر سن خانم بالاتر برود، بیشتر می‌شوند.

ناباروری در آقایان

همان‌طور که گفته شد دلایل زیادی برای ناباروری وجود دارند که آقایان هم از این قاعده مستثنی نیستند. بسیاری از فاکتورهای بیولوژیکی و محیطی وجود دارند که می‌توانند بر روی بارور بودن فرد تاثیرگذار باشند. مانند موارد زیر:

آزوسپرمی (Azoospermia): ناباروری مرد ممکن است مربوط به عدم توانایی وی در تولید سلول‌های اسپرم باشد.
کم نطفگی (Oligospermia): تولید تعداد کم اسپرم یا اسپرم‌های کم کیفیت که موجب ناباروری مرد می‌شود.
بیماری‌های ژنتیکی: بیماری‌هایی مانند سندروم کلاین‌فلتر، دیستروفی میوتونی، ریزحذف و … شامل این مورد می‌شوند.
اسپرم ناقص: این مورد به اسپرمی گفته می‌شود که نمی‌تواند به اندازه‌ای که برای باردار کردن تخمک نیاز است، زنده بماند.
بیماری‌های غیره: مانند دیابت، بعضی از ناهنجاری‌های خودایمنی، سیستیک فیبروزیز و بعضی از عفونت‌ها.
واریکوسل: در بیماری واریکوسل قطر رگ‌های بیضه‌ها بیشتر از حالت نرمال هستند که منجر به بیش از حد گرم شدن بیضه‌ها شده و می‌تواند بر روی شکل یا تعداد اسپرم‌ها تاثیرگذار باشد.
درمان سرطان: شیمی درمانی، اشعه درمانی یا جراحی‌هایی که باعث برداشته شدن بیضه‌ها می‌شوند.
عادت‌های ناسالم: خوردن بیش از حد الکل و استعمال دخانیات و مواد روان گردان
بیماری‌های هورمونی: بیماری‌هایی که بر روی هیپوتالاموس یا غده‌های هیپوفیز تاثیرگذار هستند می‌توانند روی بارور شدن فرد هم تاثیر بگذارند.

نحوه تشخیص ناباروری در بانوان

پزشک متخصص احتمالاً ابتدا از خانم درخواست گزارش تخمک گذاری مانند تست دمای بدن و مخاط گردنه رحم می‌کند. همچنین ممکن است انجام این کار را به وسیله کیت ارزیابی تخمک گذاری به خود بیمار محول نماید.

تست‌های پایین هم می‌توانند عدم توانایی خانم در بارداری را تشخیص دهند یا رد کنند:

آزمایش لگن: این آزمایش شامل تست پاپ اسمیر هم می‌شود که در اصل به منظور ارزیابی مشکلات ساختاری یا نشانه‌های بیماری است.
آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند سطح هورمون‌ها مانند هورمون تیروئید را مشخص نماید.
سونوگرافی ترانس واژینال: در این آزمایش پزشک متخصص یک لوله اولتراسوند را وارد واژن کرده و می‌تواند مشکلاتی که در سیستم تناسلی فرد وجود دارد، شناسایی کند.
هیستروسکوپی: در این آزمایش متخصص یک تیوب باریک و نورانی تحت عنوان هیستروسکوپ را وارد واژن می‌کند تا بتواند رحم را بررسی نماید.
سونوهیستوگرافی (Saline Sonohysterogram): در این آزمایش پزشک متخصص رحم را با آب نمک استریلیز شده پر کرده و سپس سونوگرافی ترانس واژینال را انجام می‌دهد. در واقع پر بودن رحم باعث می‌شود که عمل مشاهده داخل آن آسان‌تر باشد.
هیستروسالپینوگرام (Hysterosalpinogram): در این روش یک شیء رنگ‌دار را وارد واژن کرده و با تصویربرداری X-Ray درون لوله فالوپ را مشاهده می‌کنند. این آزمایش برای شناسایی هر گونه عامل بازدارنده درون رحم انجام می‌شود.
لاپاروسکوپی (Laparoscopy): در این روش قسمت کوچکی از شکم را برش می‌دهند و سپس یک لاپاروسکوپ (لوله باریکی که به آن دوربین متصل است) را وارد شکاف می‌کنند. لاپاروسکوپی می‌تواند مشکلاتی مانند اندومتروز، فیبروم رحم و بافت زخم شده را شناسایی کند.

نحوه تشخیص ناباروری در مردان

آزمایشات زیر می‌توانند ناباروری در آقایان را تشخیص داده یا رد کنند:

آزمایش منی: این آزمایش مشکلات مربوط به اسپرم‌ها مانند تعداد پایین آن‌ها و عدم توانایی حرکت در آن‌ها را بررسی می‌کند. بعضی از آقایان به بایوپسی سوزنی برای برداشت نمونه اسپرم از بیضه‌ها و ارزیابی آن‌ها نیاز پیدا می‌کنند. اگرچه که برای اکثریت آقایان این تنها آزمایشی است که برای تشخیص ناباروری لازم است.
آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند تستوسترون، تیروئید و دیگر هورمون‌ها را بررسی کند. آزمایش خون ژنتیک هم می‌تواند به دنبال موارد غیرعادی در کروموزوم‌ها باشد.
اولتراسوند بیضه‌ها: اولتراسوند بیضه‌ها عواملی مانند واریکوسل و دیگر بیماری‌های مربوط به بیضه‌ها را شناسایی می‌کند.

چه زمانی به دنبال راه حل برای ناباروری باشیم؟

همان‌طور که بالاتر اشاره شد خانم‌هایی که کمتر از 35 سال سن دارند و بعد از یک سال تلاش برای بارداری موفق نشده‌اند، باید به پزشک متخصص مراجعه نمایند. اگر سن خانم بیشتر از 35 سال باشد باید پس از 6 ماه تلاش ناموفق به پزشک مراجعه کند. به طور کلی هر چقدر سن خانم‌ها بیشتر شود، شانس آن‌ها برای باردار شدن کاهش پیدا می‌کند، به عنوان مثال یک خانم 30 ساله تقریباً به اندازه نصف یک خانم 20 ساله توانایی بارداری دارد.

در نظر داشته باشید که بدون توجه به سن، در صورتی که فرد دارای حداقل یک مورد از فاکتورهای ریسکی ناباروری باشد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.

روش‌های درمانی ناباروری

بعضی از زوج‌ها به نسبت دیگران نیاز به کمک بیشتری برای باردار شدن دارند. برای بالا بردن شانس بارداری، خانم ابتدا باید از یک سری دارو برای تنظیم تخمک گذاری استفاده کرده و سپس می‌توانند روش‌های زیر را امتحان کنند:

تزریق اسپرم شسته شده (Intrauterine Insemination): در این روش متخصص با استفاده از لوله‌ای باریک و طویل اسپرم را مستقیماً درون رحم قرار می‌دهد.
بارور ساختن تخمک در آزمایشگاه (In Vitro Fertilization): این روش مدلی از تکنولوژی کمک کننده به تولید مثل (Assisted Reproductive Technology) است.در این روش تخمک‌ها در مکان خود کاشته می‌شود و زمانی که تنظیم شدند به همراه اسپرم وارد یک ظرف آزمایشگاهی می‌شوند. اسپرم در مرحله بعد تخمک‌ها را بارور می‌کند. متخصص سپس در مرحله آخر یکی از تخمک‌های بارور شده را وارد رحم می‌کند.
تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (Intracytoplasmic Sperm Injection): این روش پروسه مشابهی با روش قبلی دارد. در این روش یک متخصص آزمایشگاه یک اسپرم را به صورت مستقیم به درون هر کدام از تخمک‌ها تزریق می‌کند و سپس آن را در درون رحم قرار می‌دهد.
استفاده از شخص سوم: زوج‌ها ممکن است از تخمک یا اسپرم اهدا شده توسط فردی دیگر استفاده کنند. بعضی از زوج‌ها ممکن است به رحم فرد دیگری برای نگهداری جنین نیاز داشته باشند که این فرد در واقع قبول می‌کند که جنین را تا زمان به دنیا آمدن در بدن خود حمل نماید.

جلوگیری از ناباروری

خانم‌ها و آقایان می‌توانند با رعایت کردن نکات زیر مخصوصاً در زمان تلاش برای برداری جلوی مشکلاتی که می‌توانند به ناباروری منجر شوند را بگیرند:

داشتن رژیم غذایی متعادل و در نتیجه آن وزن مناسب
عدم استفاده از داروهای اشتباه، عدم استعمال سیگار و خوردن الکل به مقدار زیاد
درمان هرگونه بیماری مقاربتی در صورت وجود آن
قرار نگرفتن در معرض مواد سمی
فعال بودن به صورت فیزیکی در حد توانایی بدن

شانس درمان ناباروری

ناباروری بر خلاف ظاهر ترسناک و گول زننده‌ای که دارد، امروزه تقریباً به راحتی درمان می‌شود. به طور تقریبی 9 مورد از هر 10 زوج بعد از انجام دادن روش‌های درمانی ناباروری می‌توانند باردار شوند. اگرچه که نرخ موفقیت روش‌های درمانی به دلیل نابارور شدن، سن زوج و دیگر فاکتورها بستگی دارد. به صورت کلی:

هر بار تزریق اسپرم شسته شده 20 درصد شانس موفقیت دارد.
به طور تقریبی 1 نفر از هر دو خانم زیر سن 35 سال از روش بارور ساختن تخمک در آزمایشگاه استفاده می‌کنند. همین عدد برای خانم‌هایی که در اوایل دهه چهارم زندگی خود هستند، به 1 نفر از هر 30 خانم می‌رسد.

آیا بیمه درمان ناباروری را پوشش می‌دهد؟

سیاست‌های بیمه‌های سلامتی با یکدیگر متفاوت هستند و بنابراین باید این موضوع را از خودشان بپرسید. اکثر بیمه‌ها پروسه‌های ضروری پزشکی، مانند جراحی برای درمان اندومتروز و فیبروز رحم را پوشش می‌دهند. بعضی از بیمه‌ها پروسه‌های مربوط به ناباروری مانند تزریق اسپرم را پوشش می‌دهند اما ممکن است داروهای تنظیم تخمک گذاری تحت پوشش آن‌ها نباشد.

سوالاتی که باید از پزشک پرسید

در صورتی که شما یا همسرتان نابارور تشخیص داده شدید و می‌خواهید دوره درمانی را آغاز کنید، بهتر است ابتدا این سوالات را از پزشک متخصص خود بپرسید:

دلیل ناباروری چیست؟
آیا باید هر دو نفر ما آزمایشات تشخیص ناباروری را انجام دهیم؟
اگر سن ما بالاست، چقدر سریع باید به دنبال تشخیص ناباروری باشیم؟
بهترین روش درمانی برای ما چیست؟
نرخ موفقیت روش درمانی پیشنهادی چقدر است؟
عوارض جانبی یا ریسک‌های روش درمانی مورد نظر چه هستند؟

ناباروری چالش‌های بسیاری را به همراه خود دارد. این موضوع می‌تواند بر روی رابطه افراد با یکدیگر و سلامت احساسی‌شان تاثیرگذار باشد. درمان ناباروری هم می‌تواند پر هزینه بوده و زوج‌ها را از نظر مالی هم وارد چالش کند. معمولاً پزشک متخصص می‌تواند علت ناباروری را تشخیص دهد و سپس بهترین روش درمانی ممکن برای زوج‌ها را برگزیند. اکثر زوج‌هایی که تحت درمان قرار می‌گیرند بعد از مدتی صاحب فرزند می‌شوند و آن تعداد کمی که موفق نمی‌شوند می‌توانند به فرزند خواندگی روی بیاورند.

سوالات متداول

ناباروری چیست؟

مشخصاً ناباوری زمانی رخ می‌دهد که یک زوج برای باردار شدن تلاش کنند اما موفق نشوند. زوج‌های کمتر از 35 سال پس از یک سال تلاش نابارور تشخیص داده می‌شوند در حالی که این عدد برای افراد بالای 35 سال به 6 ماه می‌رسد.