متاستاز چیست؟
سرطان بیماری پیچیده‌ای است. در واقع این بیماری از جهش‌هایی که در سلول‌های طبیعی بدن ایجاد شده و منجر به رفتار غیرعادی آن‌ها می‌شود، شروع می‌گردد. روش‌های زیادی برای از بین بردن این سلول‌های غیرطبیعی وجود دارد، پس چرا می‌گوییم که سرطان بیماری پیچیده‌ای است؟ جواب این سوال در این مقاله نهفته است.
متاستاز زمانی است که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی خارج و وارد جریان خونی یا سیستم لنفاوی شما شده و به دیگر نقاط بدن سرایت می‌کنند. بسیاری از متاستازهای سرطانی قابل مدیریت هستند، اما درمان خیر. مدیریت به معنی کاهش نشانه‌ها و علائم، کاهش سرعت رشد بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
متاستاز سرطانی به چه معناست؟
متاستاز سرطانی همان‌طور که گفته شد زمانی اتفاق می‌افتد که بیماری از نقطه شروع خود فاصله گرفته و به نقاط دیگر بدن سرایت کرده است. برای این که درک کاملی از این موضوع داشته باشید، ابتدا باید متاستاز را تعریف کنیم.
متاستاز اصطلاحی است که از آن برای توصیف سرایت سرطان استفاده می‌شود. بر خلاف سلول‌های عادی، سلول‌های غیرطبیعی توانایی رشد خارج از مکان تعیین شده در بدن را دارند. زمانی که این اتفاق رخ دهد، به اصطلاح گفته می‌شود که سرطان متاستاز یا پیشرفته شده و یا به مرحله 4 رسیده است.
تقریباً تمامی مدل‌های این بیماری پتانسیل متاستاز شدن را دارند اما یک سری از فاکتورها می‌توانند تعیین کنند که آیا این اتفاق واقعاً رخ خواهد داد یا خیر. تومورهای متاستازیک به سه شیوه ایجاد می‌شوند:
- می‌توانند مستقیماً در درون بافتی که تومور را احاطه کرده است رشد کنند.
- سلول‌های سرطانی می‌توانند از طریق جریان خون شما به دیگر نقاط بدن حتی نقاطی که از نقطه ابتدایی بسیار دور هستند، سفر کنند.
- سلول‌های سرطانی می‌توانند از طریق سیستم لنفاوی بدن شما به غدد لنفاوی دور و نزدیک دیگر در بدن انتقال پیدا کنند.
شایع‌ترین بیماری‌ها برای متاستاز کدام هستند؟
همان‌طور که بالاتر اشاره شد، تقریباً تمامی مدل‌های سرطان می‌توانند به نواحی دیگر بدن سرایت کنند. بعضی از شایع‌ترین مدل‌های این عارضه برای متاستاز عبارتند از:
- سرطان سینه
- سرطان پروستات
- سرطان ریه
- سرطان کبد
- سرطان تیروئید
- سرطان روده
- سرطان پانکراس
- سرطان استخوان
- سرطان کلیه
رایج‌ترین ارگان‌های بدن برای متاستاز شامل ریه‌ها، استخوان‌ها و مغز می‌شوند. همچنین این اتفاق ممکن است در غده فوق کلیوی، غدد لنفاوی و پوست هم رخ دهد. جالب است بدانید گاهی اوقات بدون وجود سرطان اصلی شناخته‌شده، متاستاز اتفاق می‌افتد، در این موقعیت متخصص به دنبال نقطه شروع بیماری می‌گردد و اگر نتواند آن را پیدا کند از این معضل به عنوان سرطان ناشناخته یاد می‌کند.
بعضی از افراد نشانه‌ای از متاستاز در خود نشان نمی‌دهند و یا علائم خیلی کمی از آن دارند. اگر نشانه‌های این اتفاق وجود داشته باشد، بر اساس موقعیتی که رخ داده است مشخص می‌شوند.
متاستاز استخوان
متاستاز استخوان ممکن است با درد یا بدون درد باشد. اولین نشانه این عارضه شکستن استخوان‌ها بعد از یک مصدومیت جزئی یا حتی بدون هیچ مصدومیتی است. درد مزمن کمر به همراه کرختی پا یا مشکلات مربوط به روده یا کنترل ادرار هم جزو مواردی هستند که بلافاصله باید به منظور شناسایی متاستاز ارزیابی شوند.
متاستاز مغز
اگر توموری در مغز متاستاز کرده باشد، نشانه‌های آن می‌توانند شامل سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی، مشکلات مربوط به تکلم، حالت تهوع و مشکل در راه رفتن باشند.
متاستاز ریه
نشانه‌های متاستاز سرطان ریه معمولاً بسیار ناشناخته هستند، به این دلیل که شباهت بسیار زیادی به نشانه‌های دیگر بیماری‌ها دارند. با این حال نشانه‌های خطرناک می‌توانند شامل سرفه دائم، سرفه خونی، درد قفسه سینه یا کم آوردن نفس باشند.
متاستاز کبد
متاستاز کبد می‌تواند نشانه‌هایی مانند درد، کاهش وزن، حالت تهوع، کاهش اشتها، آب آوردن شکم یا زردی ( زردی پوست و سفید شدن چشمان) را به همراه خود داشته باشد.
شناسایی متاستاز
در ابتدا لازم است بدانید که هیچ آزمایش استاندارد تعیین شده‌ای برای تشخیص متاستاز وجود ندارد. در واقع پزشک متخصص بر اساس نوع سرطانی که بیمار با آن درگیر است و نشانه‌هایی که بروز داده شده، آزمایش‌های مورد نظر را تعیین می‌کند.
آزمایش خون
آزمایش خون می‌تواند به متخصص نشان دهد که آیا آنزیم‌های کبد نسبت به حالت طبیعی افزایش یافته‌اند یا خیر. این آزمایش همان‌طور که مشخص است می‌تواند متاستاز کبد را تا حد زیادی شناسایی کند. در بسیار از موارد اما، آزمایش‌های خون نتایج نرمال دارند، حتی در حضور یک سرطان پیشرفته.
وجود تومور
بعضی از مدل‌های سرطان تومورهای مشخصی دارند که می‌توانند به پروسه نظارت بر بیماری بعد از تشخیص کمک کنند. اگر نشانه‌های این تومورها افزایش پیدا کنند می‌تواند به این معنی باشد که بیماری در حال پیشرفت است.
این نشانه‌ها در بعضی از بیماری‌ها مانند موارد زیر هستند:
- سرطان روده: CEA (آنتی ژن کارسینوامبریونیک)
- سرطان تخمدان: CA-125
- سرطان پروستات: PSA (آنتی ژن مخصوص پروستات)
- سرطان بیضه: AFP (پروتئین آلفا فتو) و HCG (Human Chorionic Gonadotropin)
نشانه‌های زیادی برای تومورها وجود دارند که قابل شناسایی نیستند و به همین دلیل به عنوان موارد تشخیص دهنده متاستاز به کار گرفته نمی‌شوند.
تصویربرداری
آزمایش‌های زیادی هستند که از درون بدن بیمار عکس برداری می‌کنند. آزمایش‌های مناسب بیمار با توجه به نشانه‌ها و مدل بیماری تعیین می‌شوند. مانند:
- اولتراسوند: اولتراسوند راهی برای ارزیابی ناحیه شکم و شناسایی تومورهای این منطقه است. این آزمایش می‌تواند آب آوردن شکم را شناسایی کرده و تفاوت‌های میان کیست‌های آب و توده‌های سفت را نشان دهد.
- سی تی اسکن: این آزمایش می‌تواند وجود موارد غیرطبیعی در سر، گردن، سینه، شکم و لگن را نشان دهد. علاوه بر این تومورهای درون ریه‌ها، کبد و غدد لنفاوی هم با این آزمایش مشخص می‌شوند.
- اسکن استخوان: این آزمایش به وسیله یک ردیاب رادیواکتیو که به استخوان وصل شده و نقطه‌ای تحت عنوان Hot Spot را نشان می‌دهد، انجام می‌شود و کل بدن را به منظور وجود شواهدی مبنی بر آسیب استخوانی مرتبط با سرطان ارزیابی می‌کند. اگر متخصص به وجود شکستگی در استخوان بدن شک کند، ممکن است دستور به انجام X-Ray برای تعیین میزان آسیب بدهد.
- MRI: این آزمایش با استفاده از امواج مغناطیسی و رادیویی از درون بدن بیمار عکس‌برداری می‌کند و می‌تواند آسیب‌های وارده به ستون فقرات و یا متاستاز مغز را شناسایی کند.
- اسکن PET: این آزمایش به منظور شناسایی هرگونه مورد غیرطبیعی در بدن انجام می‌شود. این روش به وسیله یک رنگ مخصوص که دارای ردیاب‌های رادیواکتیو است و نقاط مشکل‌زا را روشن می‌کند، صورت می‌گیرد.
نتیجه آزمایشات مذکور ممکن است حاوی پاسخی که به دنبال آن هستند، نباشد. در بعضی موارد متخصص مورد نظر ممکن است از ناحیه مشکوک به متاستاز تومور یک بایوپسی (نمونه برداری از بافت) هم بگیرد.
نحوه درمان
متاستاز بر اساس نقطه اولیه سرطان درمان می‌شود. به عنوان مثال اگر شخصی سرطان سینه دارد و بیماری به کبد وی سرایت کرده است، همچنان با عارضه به عنوان سرطان سینه برخورد می‌شود. چرا؟ چون در این پروسه خود سلول‌های سرطانی تغییر نکرده‌اند، بلکه فقط در مکانی جدید زندگی می‌کنند. بعضی موارد متاستاز وجود دارند که به شیوه‌ای متفاوت با آن‌ها برخورد می‌شود که از این قاعده مستثنی هستند.
متاستاز استخوان
اگر تومورهای استخوانی دردناک نباشند، متخصص ممکن است بر موقعیت بیمار نظارت کرده و از دارو درمانی استفاده نماید. اگر استخوان دردناک باشد یا بافت آن ضعیف شده باشد، متخصص ممکن است اشعه درمانی را پیشنهاد دهد.
متاستاز مغز
با توجه به وسعت بیماری و تعداد تومورهای متاستاز شده، آپشن‌های درمانی می‌توانند شامل جراحی، شیمی درمانی، اشعه درمانی، استروئید یا جراحی گاما باشند.
متاستاز ریه
شرایط درمانی تومورهای متاستاز شده در ریه بر اساس موقعیتی که بیماری در آن قرار گرفته است متفاوت است. در بیشتر موارد، این عارضه با داروهای معمول به عنوان سرطان اصلی (جایی که بیماری از آن‌جا شروع شده است) درمان می‌شود، اما اگر دور ریه‌ها آب جمع شود، عملیاتی تحت عنوان توراسنتز (Thoracentesis) درمانی است که می‌تواند به بیمار کمک کند که راحت‌تر نفس بکشد.
متاستاز کبد
شیوه‌های متعددی برای درمان تومورهای متاستازشده در کبد وجود دارند. انتخاب روش درست به نقطه اصلی ایجاد سرطان و تعداد تومورهای متاستازشده بستگی دارد. در بسیاری از موارد متخصصین با این توده متاستازشده همان رفتاری را خواهند داشت که با تومور اصلی داشتند. اگر بیماری به مناطق خیلی دور سرایت نکرده باشد، ممکن است از جراحی یا پرتودرمانی رادیویی استفاده شود.
آیا می‌توان از متاستاز شدن سرطان جلوگیری کرد؟
زمانی که سرطان در مراحل اولیه شناسایی می‌شود، ممکن است به منظور جلوگیری از متاستاز از درمان سیستماتیک به همراه جراحی برای بیمار استفاده شود. این درمان سیستماتیک می‌تواند شیمی درمانی، هورمون درمانی یا ایمونوتراپی باشد. محققان روز به روز در حال تحقیق بر روی پیدا کردن شیوه‌های جدید به منظور متوقف کردن یا پیشگیری از سرایت سلول‌های سرطانی به نقاط دیگر بدن هستند.
در زمان مبتلا شدن به این عارضه باید چه انتظاری داشت؟
پزشک متخصص در صورت رخ دادن متاستاز به طور مستقیم با بیمار در ارتباط خواهد بود. آن‌ها نشانه‌ها و علائم را بررسی کرده و به دنبال روش‌های درمانی برای کاهش قدرت و سرعت متاستاز می‌روند. بیمار تحت این شرایط دائماً با پزشک کار خواهد کرد و این دو به همراه یکدیگر تصمیمات مهم نحوه مقابله با بیماری با توجه به وضعیت سلامتی کلی بیمار را اتخاذ خواهند کرد.
آیا سرطان متاستاز شده به صورت کلی قابل درمان است؟
در بیشتر موارد پاسخ به این سوال متاسفانه خیر است. اگرچه که روش‌های درمانی موجود می‌توانند سرعت رشد را کاهش داده و بسیاری از علائم را از بین ببرند. زندگی کردن به مدت چند سال با داشتن بعضی از سرطان‌ها ممکن است، حتی اگر به مرحله متاستاز رسیده باشند. با این وجود بعضی از مدل‌های بیماری متاستاز شده مانند ملانوما و سرطان روده بزرگ پتانسیل به طور کلی درمان شدن را دارند.
نرخ بقای 5 ساله سرطانی که متاستاز شده است به نوع آن بستگی دارد. به عنوان مثال، این نرخ برای ریه متاستاز شده 7 درصد است، بدین معنی که 7 درصد از کسانی که دارای سرطان ریه متاستازشده هستند همچنان 5 سال بعد از تشخیص بیماری زنده مانده‌اند. در عین حال جالب است بدانید که نرخ بقای سرطان سینه متاستازشده برای زنان 28 و برای مردان 22 درصد است.
در صورت مواجه با سرطان متاستازشده چکار کنیم؟
دچار شدن به سرطان متاستازشده چالش‌های مختص به خود را دارد و طبیعتاً هر کدام از این چالش‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. ممکن است بیمار در ابتدا مشکلات زیر را داشته باشد:
- احساس غم، عصبانیت یا ناامیدی
- احساس نگرانی برای این که درمان جواب نمی‌دهد و بیماری ممکن است به سرعت رشد کند
- احساس خستگی از جلسات متعدد با پزشک متخصص و گرفتن تصمیم‌های حیاتی به همراه وی
- نیازمند کمک بودن برای انجام کارهای روتین روزانه
- ناتوانی در پرداخت هزینه‌های درمانی
صحبت با یک مشاور خوب می‌تواند به بیمار در مقابله با احساسات متعدد و پیچیده‌ای که برای وی پیش آمده است کمک زیادی بکند. مدیریت استرس در این مرحله یکی از مهم‌ترین کارهایی است که بیمار باید بتواند انجام دهد.
سوالاتی که باید از متخصص پرسید
داشتن اطلاعات کافی در مورد وضعیت بیماری به بیمار کمک می‌کند که تصمیمات مرتبط با بیماری را با قدرت بیشتری بگیرد. بعضی از افراد فقط می‌خواهند که موارد پایه را بدانند، در حالی که بعضی دیگر دوست دارند از تمامی جزئیات مربوط به بیماری مطلع باشند.
سوالاتی که باید در این مورد از پزشک متخصص پرسید عبارتند از:
- آیا کارهایی هست که بتوان برای پیشرفت پروسه درمانی انجام داد؟
- روش‌های درمانی مورد نظر چه هستند؟
- آیا در صورت توقف درمان سرطان، استفاده از دارو و مسکن هم متوقف می‌شود؟
- هرچند وقت یک بار باید برای معاینه به متخصص مراجعه کرد؟
- آیا بهتر است شخصی را مسئول گرفتن تصمیمات پزشکی به جای خود بیمار گماشت؟
- چه مستندات قانونی برای پیش بردن پروسه درمانی لازم به انجام است؟
تشخیص سرطان متاستازشده یکی از ترسناک‌ترین مواردی است که شاید در زندگی بتوان به آن برخورد کرد. اگر شما یا یکی از بستگانتان دچار سرطان پیشرفته شده است، احتمالاً هجوم احساسات مختلف و پیچیده‌ای را حس می‌کنید. اگرچه که بسیاری از بیماری‌های متاستازشده هنوز قابل درمان نیستند، اما روش‌های مراقبتی زیادی وجود دارند که می‌توانند نشانه‌ها و علائم بیماری را کاهش داده و مدت زمان زندگی را طولانی‌تر سازند. به یاد داشته باشید که معمولاً اگر بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود احتمالاً با روش‌های درمانی مختلف به مرحله متاستاز نخواهد رسید بنابراین بهتر است که در صورت مشاهده کوچک‌ترین نشانه‌های سرطان، حتماً تست‌ها و آزمایشات شناسایی آن را انجام دهید.
سوالات متداول
متاستاز سرطان به چه معناست؟ متاستاز سرطان زمانی اتفاق می‌افتد که بیماری از نقطه اصلی شروع خود فاصله گرفته و به دیگر نقاط بدن سرایت می‌کند. سرطان‌های مختلفی هستند که قابلیت متاستاز را دارند.
نشانه‌های متاستاز سرطان چه هستند؟ بعضی از افراد ممکن است در صورت متاستاز سرطان علائم خیلی کمی داشته یا به طور کلی هیچ نشانه‌ای از خود بروز ندهند. اگر نشانه‌ای وجود داشته باشد، معمولاً به موقعیتی که در بدن دارد بستگی پیدا می‌کند. به عنوان مثال نشانه متاستاز استخوان، شکستن استخوان با یک آسیب دیدگی جزئی یا حتی گاهی اوقات بدون آسیب دیدگی است. 
متاستاز سرطان چگونه شناسایی می‌شود؟ هیچ آزمایش مخصوصی برای تشخیص متاستاز سرطان وجود ندارد. در واقع پزشکان با توجه به مدل سرطانی که بیمار به آن مبتلاست از آزمایش‌های متفاوت برای تشخیص متاستاز استفاده می‌کنند که شامل آزمایش خون، نشانه‌های تومور و عکس برداری می‌شود.
آیا متاستاز سرطان قابل درمان است؟ متاسفانه در بسیار از موارد خیر. اگرچه که روش‌های درمانی و مراقبتی می‌توانند سرعت رشد تومور را کاهش داده و علائم بیماری را تا حد ممکن از بین ببرند.
